Stefan Żeromski napisał tę powieść opierając się na własnych doświadczeniach z lat młodzieńczych. Opisuje w niej dzieciństwo i proces dorastania szlacheckiego syna, Marcina Borowicza, w rosyjskim systemie edukacji. Tytuł powieści odnosi się do bezcelowych wysiłków zaborców rosyjskich mających na celu zrusyfikowanie młodzieży polskiej.
